Język chiński Q&A

Kolejny wpis z cyklu „Dziecko na Warsztat” miał powstać już kilka tygodni temu, ale niestety nie mogliśmy uporać się z nim na czas. Sorki. 



(Chciałabym zaznaczyć, że zawarte w tym wpisie wiadomości są uproszczone i przeznaczone dla osób nie studiujących sinologii :-) więc proszę się nie czepiać ;-) ).

Tajwan i Polska po chińsku

Nad tematem Azji i języków myślałam od dawna, miał to być nasz popisowy warsztat, bo przecież to właśnie studiowałam i tym się interesowałam i nadal interesuję. Na studia sinologiczne, czyli tzw. chińszczyznę poszłam właśnie z zamiłowania do języka chińskiego, a nie do samych Chin, historii czy też literatury sprzed dwóch tysięcy lat. Znaki chińskie to jest to!

Czy wiecie, że ludność całej kuli ziemskiej mówi ok 6900 językami?

Czy wiecie, że 60% z 6.5 bilionów ludzi posługuje się zaledwie 30 językami?

Chińskim posługuje się około 14,5% całej ludności świata, czyli około miliarda ludzi. Poza Chinami po chińsku mówią mieszkańcy Tajwanu, Hong Kongu, Singapuru, Makao i Malezji.

Drugim „najpopularniejszym” językiem świata jest inny język azjatycki, Hindi, którym posługuje się 4,7% ludności świata zamieszkałej w Indiach, Nepalu i Fiji.

Nie sposób pisać o wszystkich językach azjatyckich. Nie dam rady nawet dokładnie opisać języków chińskich (często nazywanych dialektami). Przedstawię jedynie kilka … ciekawostek:

Czy wiecie, że w samych Chinach mówi się ponad 50 językami?

Tak, tak, nie ma jednego języka chińskiego. Często Chińczycy z sąsiadujących wiosek nie mogą się dogadać twarzą w twarz, a mogą porozumieć się za pomocą pisma.

Czy uwierzycie, że na malutkim Tajwanie (10 razy mniejszym od Polski) ludność posługuje się ok. 20 językami? 

Językiem urzędowym jest tajwański-mandaryński, ale w powszechnym użyciu jest również język tajwański (hokkien, 閩南語), hakka (客家話) oraz wiele języków aborygeńskich nie wywodzących się z chińskiego (są to języki austronezyjskie). Tajwańscy dziadkowie moich dzieci w domu mówią po tajwańsku, a jak żyła prababcia, to język japoński również był w użyciu. 

Jak inaczej nazywa się język chiński?

Język chiński nazywany jest również mandaryńskim, pekińskim, Hanyu 漢語, Guoyu 國語, Zhongwen 中文, Putonghua 普通話, Huayu 華語.

Jak stare jest pismo chińskie?

Pierwsze przykłady pisma chińskiego pochodzą sprzed ponad 3000 lat. Są to zapiski na kościach wróżebnych.

Czy istnieje alfabet chiński?

Nie. Każdy znak to mająca konkretne znaczenie sylaba-wyraz. Dawniej wyrazy były jednosylabowe, teraz większość wyrazów jest dwusylabowa, a wyrazy obcego pochodzenia zapisane fonetycznie w języku chińskim mają więcej sylab.

Co to są tony?

To coś, z czym obcokrajowcy, którym słoń nadepnął na ucho, mają cholernie dużo problemów. Język chiński-mandaryński ma cztery tony, czyli … w zależności od tego jak się wymówi daną „sylabę-znak” może on oznaczać zupełnie co innego.

Na przykład „mai” w zależności od tego jak się wymówi, oznacza kupować lub sprzedawać.

媽 - ma w tonie równym (wysoki-ciągły) znaczy mama
麻 - ma w tonie rosnącym znaczy konopie
馬 - ma w tonie opadająco-rosnącym znaczy koń
罵 - ma w tonie opadającym znaczy przeklinać

Ile jest znaków chińskich?

Jest to bardzo trudne do określenia, gdyż niektóre znaki były użyte tylko raz (np. jakiś poeta wymyślił sobie dany znak by mu pasowało do wiersza). Nadal powstają nowe znaki. Często znaki występujące w imionach są właśnie takimi nowymi lub baaaardzo starymi znakami.

Jeden ze słowników podaje, że jest ponad 106 000 znaków! Jednak … by przeczytać gazetę wystarczy znać jedynie … 2500-3000 znaków. Niewiele, prawda?

Na komputerze można napisać ok. 13000 znaków.

Czy pismo chińskie jest jednolite?

O nie!

Są dwie główne formy pisma chińskiego, tzw. uproszczona 簡體字 (używana głównie w Chinach i Singapurze) i tradycyjna 繁體字 (używana obecnie na Tajwanie, w Makao, w Hong Kongu, wśród chińskich emigrantów, jak i w całej literaturze chińskiej sprzed lat 1950-tych).

Skąd się wzięły uproszczone formy znaków chińskich i dlaczego wszystkich znaków nie uprościć? W latach 50-tych XX wieku rząd Chińskiej Republiki Ludowej starając się walczyć z analfabetyzmem, postanowił uprościć pismo ok. 50% znaków. Wydawać by się mogło, że był to super pomysł, ale niezupełnie tak jest. Widząc tradycyjne znaki często można domyślić się ich wymowy lub znaczenia. Uproszczone formy znaków często w ogóle nie przypominają swoich tradycyjnych odpowiedników. Ponadto nie znając tradycyjnych form nie można czytać wcześniejszych tekstów literackich.

Jak się pisze liczby?

Oto tabela, którą stworzył Jaś:
(druga kolumna to powszechnie używane liczby chińskie, a trzecia, to sposób zapisywania liczb używany w bankach, na banknotach, na czekach)

1	一	壹	jeden	one
2	二	貳	dwa	two
3	三	叁	trzy	three
4	四	肆	cztery	four
5	五	伍	pięć	five
6	六	陆	sześć	six
7	七	柒	siedem	seven
8	八	捌	osiem	eight
9	九	玖	dziewięć	nine
10	十	拾	dzieśięć	ten
100	百	佰	sto	hundred
1000	千	仟	tysiąc	thousand

Ania również ćwiczyła pisanie liczb:
(Gumka też była w użyciu. :-) )

A tak wyglądają typowe strony zeszytu do ćwiczenia pisania znaków chińskich. Dzieci od pierwszej do szóstej klasy codziennie piszą właśnie w takich zeszytach. Jest tam pokazane jaka jest kolejność kresek w każdym znaku (ma to duuuuże znaczenie i nie można się pomylić!). Jest również napisana w bopomofo wymowa każdego znaku, jak i ilość kresek i jeszcze inne ważne informacje ;-) .

By utrwalić poznane znaki Ania ułożyła je przy pomocy kołeczków z zabawki Fanta Colour.

Dlaczego Chińczycy mają problemy z rodzajami?

Wyobraźcie sobie, że po chińsku on, ona, ono brzmi tak samo. Inaczej się pisze, ale wymawia się tak samo [t'a]

他 - on

她 - ona

它 - ono

牠 – to zwierzę

祂 – to bóstwo

Jak zapisuje się język chiński, czy też wymowę znaków?

W latach 50-tych ubiegłego stulecia w ChRL stworzono jednolity sposób fonetycznego zapisu znaków chińskich. Nazywa się on Pinyin (Hanyu Pinyin) 拼音 (漢語拼音). Na Tajwanie przyjęto ten zapis za oficjalny dopiero w 2009 roku i jest on nazywany Tongyong Pinyin 通用拼音.
Zanim Pinyin stał się oficjalnym, międzynarodowym zapisem fonetycznym, każdy kraj miał swój własny sposób fonetycznego zapisywania znaków chińskich.

Na Tajwanie (a właściwie w Republice Chińskiej na początku XX wieku) wymyślono jeszcze inny sposób zapisywania znaków – Zhuyin Fuhao 注音符號, czyli potocznie bo-po-mo-fo. Jest to 37 znaków dość luźno opartych na znakach chińskich. Na Tajwanie dzieci w szkołach uczą się najpierw Zhuyin Fuhao, a w wielu książkach dla dzieci obok znaku chińskiego zapisana jest również jego wymowa właśnie przy pomocy bopomofo. Tajwańczycy używają bopomofo także do zapisywania znaków na komputerze (to te znaczki w prawym górnym rogu klawiszy). Oto klawiatura mojego tajwańskiego komputera:

A tak wygląda kartka z zeszytu tajwańskiego ucznia:

Mogłabym tak bez końca, ale chyba nie wszystkich to interesuje. Jeśli ktoś ma jeszcze jakieś pytania dotyczące języka chińskiego, to proszę o napisanie ich w komentarzach.