Lekcje Zosi - plankt, doloryzm i poezja

Mistrz godzinek Rohan
Opłakiwanie Chrystusa, ok. 1430

Ucząc Zosię sama mam okazję przypomnieć sobie to, czego uczyłam się za młodu lub też nauczyć się nowych rzeczy. Tak też było wczoraj, gdy czytałyśmy podręcznik do literatury.

Nie przypominam sobie bym w liceum uczyła się o plankcie czy też doloryzmie. Może nie było tego w programie mat-fizu, a może lekcję przespałam? Nie wiem. W każdym razie dopiero wczoraj poznałam te słowa (człowiek nigdy nie jest za stary by się czegoś nowego nauczyć). Czytałam Zosi rozdział pt. "Cierpienia matki, czyli polski plankt średniowieczny" z podręcznika do języka polskiego pt. "Ciekawi świata" (wyd. Operon).
Dowiedziałyśmy się między innymi że:


PLANKT (łac. planctus - 'płacz') - utwór żałobny, wyrażający ból z powodu czyjejś śmierci; w średniowieczu: utwór związany z liturgią Wielkiego Tygodnia, jego treścią jest żal Maryi opłakującej ciało Chrystusa
DOLORYZM (łac. dolor - 'ból, cierpienie') - prąd w sztuce europejskiej XIV i XV w., którego głównym motywem był kult Męki Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej.

Czytałyśmy "Żale Matki Boskiej pod krzyżem", czyli "Lament świętokrzyski" anonimowego autora śreniowiecznego. Dość trudny tekst nie tylko dla Zosi, ale i dla mnie. Jest to monolog Maryi rozpaczającej po śmierci Jezusa na krzyżu.

Bardziej do Zosi przemówiły wiersze współczesne, z XX wieku. Poznałyśmy wiersz Józefa Wittlina z 1942 roku pt."Stabat Mater":

Stała matka boleściwa - na rynku,

Przy swym martwym powieszonym synku.

Stała w światła przeraźliwej pustce

Polska matka w służącowskiej chustce.

Nie płakała i nic nie mówiła,

Zimne oczy w zimne zwłoki wbiła.

Wisiał martwy, z wszystkiego wyzuty,

Niemcy przedtem zabrali mu buty.

Będą w butach jej syna chodzili

Po tej ziemi, którą pohańbili.

Po tej ziemi, która umęczona

Stoi - patrzy - i milczy - jak ona.

*

Stabat Mater, Mater Dolorosa,

Gdy jej synów odcinali z powroza.

Kładła w groby, głuche jak jej noce,

Martwe swego żywota owoce.

Stabat Mater, Mater Nostra, Polonia 

Z cierni miała koronę na skroniach.

Cierpienie matki w tym wierszu jest nieme, niewypowiedziane. Matka nie rozpacza, jak Maryja w "Lamencie świętokrzyskim", swój ból przeżywa w ciszy.

Kolejnym wierszem, który spodobał się Zosi był "Stabat Mater" autorstwa Anny Kamieńskiej z 1981 roku.

Pod tym krzyżem, gdzie rozdarta

Umierała w nocy Polska - 

W lodach Wisły, w śniegu grudnia

Stała Matka Częstochowska,

W tłumie matek popychana,

Osiwiała, ledwie żywa - 

Pod tą bramą, pod tym krzyżem

Stała matka Boleściwa.

Okutana szatą z lodu,

Poczerniała i milcząca,

Solidarnie z ludem swoim

Stała matka bolejąca.

Zatrwożona i bezsenna,

Jak dziś każda z polskich matek,

Przytuliła nas do serca,

Gorzką mocząc łzą opłatek.

Matko nasza, matko Boża,

Poorana, cała w troskach,

Większą wiarę i nadzieję 

Daj nam Pani Częstochowska.

Wiersz ten zainteresował również Jaśka, który od razu zaczął wypytywać się o stan wojenny w Polsce. Tak więc opowiedziałam dzieciom (po raz setny) ile miałam lat i gdzie byłam, i co robiłam, gdy w Polsce został wprowadzony stan wojenny. Przypomniałam im o Wałęsie, Solidarności, stoczni (i bramie), o generale w czarnych okularach i o czołgach na ulicach. 

I tak z lekcji literatury przeszliśmy do lekcji historii współczesnej.

I jak tu nie kochać edukacji domowej? Niedzielne popołudnie spędzone razem na nauce, czytaniu poezji i opowieściach z historii.

Życzę wszystkim miłego tygodnia wypełnionego poznawaniem nowych i wspominaniem starych historii.